Thêm chính sách hỗ trợ để hạn chế rút bảo hiểm xã hội một lần.

Để giải quyết bài toán rút bảo hiểm xã hội (BHXH) một lần, ngoài việc đưa chính sách trợ cấp gia đình, trẻ em vào Luật BHXH (sửa đổi), Tổ chức Lao động quốc tế (ILO) và Ngân hàng Thế giới (WB) khuyến nghị nên mở rộng trợ cấp thất nghiệp.

Người lao động được đảm bảo hơn về thu nhập tuổi già khi ở lại hệ thống bảo hiểm xã hội.

Rút một lần ảnh hưởng đáng kể đến thu nhập tuổi già

Báo cáo “Rút BHXH một lần ở Việt Nam: Xu hướng, thách thức và khuyến nghị” được ILO và WB công bố mới đây cho thấy, rút BHXH một lần tại Việt Nam đã tăng từ 82% giai đoạn 2013-2016 lên 93% những năm 2016 – 2019. Cứ 100 lao động rút BHXH một lần thì có 93 người thuộc trường hợp rút sau 1 năm ngừng đóng BHXH. Hầu hết những người chọn nhận BHXH một lần đều ở độ tuổi từ 20 đến 39 và là lao động trong khu vực tư nhân. Trong khu vực công, chi trả BHXH một lần do ngừng đóng ít phổ biến hơn, do việc làm ổn định hơn.

Theo các chuyên gia của ILO và WB, việc người lao động rút BHXH một lần sớm có thể ảnh hưởng đáng kể đến an ninh thu nhập tuổi già của họ. Việc này có thể trở nên đặc biệt nghiêm trọng hơn trong những năm cuối đời của người lao động, khi mà họ cần có nhiều sự hỗ trợ hơn do chi phí y tế lúc ấy sẽ tăng. Một nhược điểm tiềm ẩn khác của hình thức nhận bảo hiểm một lần thay vì lương hưu hàng tháng, người về hưu có khả năng bị thiệt hại về tổng giá trị lợi ích. Trong hầu hết các trường hợp, giá trị của khoản rút BHXH một lần luôn thấp hơn tổng giá trị hiện tại ròng của các khoản lương hưu nhận được hàng tháng.

Mục đích của lương hưu là đảm bảo an ninh thu nhập có nghĩa là cho phép người lao động đã nghỉ hưu có thể chi trả các khoản chi tiêu ở tuổi già, phần lớn là thường xuyên (nếu không phải là hàng tháng), chẳng hạn như tiền thuê nhà, tiện ích, thực phẩm…, do đó việc trả định kỳ (thanh toán hàng tháng) phù hợp hơn để đạt được mục đích này. Ở Việt Nam, thực tế là người lao động có thể rút BHXH một lần vào bất kỳ thời điểm nào trong khi đi làm, do vậy tăng nguy cơ người lao động chưa tính đến các nhu cầu dài hạn, vì hầu hết mọi người chỉ bắt đầu nghĩ và lập kế hoạch nghỉ hưu khi họ gần đến tuổi nghỉ hưu.

Có rút BHXH một lần hay không là một quyết định mà người về hưu sẽ phải xem xét vì nó sẽ ảnh hưởng đến cuộc sống sau này của họ. Khi rút BHXH một lần, người lao động sẽ không được hưởng chế độ lương hưu đến cuối đời và phải tự lo việc đầu tư của mình cũng như đảm bảo các khoản tài sản và tiết kiệm đủ cho họ sống đến cuối đời. Phần lớn những người nhận khoản chi trả BHXH một lần thì cuối cùng sẽ tiêu toàn bộ số tiền chỉ trong một khoảng thời gian ngắn sau khi nghỉ hưu, do đó họ sẽ tiêu hết tài sản và tiền tiết kiệm trong khi vẫn đang sống.

Xây dựng hệ thống bảo hiểm xã hội hấp dẫn hơn.

Theo ILO, xét tính đa chiều của các vấn đề khiến người lao động thường xuyên rút BHXH một lần ở Việt Nam, có thể thấy rõ không thể giải quyết triệt để vấn đề với những biện pháp hay thay đổi chính sách đơn lẻ. Thay vào đó, một gói các chính sách nhất quán và toàn diện có thể giải quyết các thách thức khác nhau, giúp đảm bảo an ninh thu nhập của người lao động trong dài hạn mà không ảnh hưởng nghiêm trọng đến mức sống của họ trong ngắn hạn.

Do vậy, cần xây dựng hệ thống BHXH trở nên hấp dẫn hơn đối với người lao động bằng cách tăng cường các chế độ trợ cấp ngắn hạn nên là một ưu tiên. Có hai chế độ BHXH ngắn hạn phù hợp để đáp ứng một số nhu cầu mà người lao động hay sử dụng tiền BHXH một lần đó là đưa vào chế độ trợ cấp trẻ em/gia đình, tăng và mở rộng trợ cấp thất nghiệp. Việc thêm vào chế độ trợ cấp trẻ em đa tầng vào hệ thống an sinh xã hội hiện có sẽ mang lại hỗ trợ thu nhập ngay lập tức cho hàng triệu gia đình đã có con ở độ tuổi đủ điều kiện, do đó khuyến khích những người lao động trẻ tiếp tục ở lại hệ thống và cũng tham gia đóng góp các chế độ này.

Tiếp đó, mở rộng diện bao phủ và tăng mức trợ cấp thất nghiệp ở Việt Nam có thể là một chính sách quan trọng nhằm giảm bớt động cơ rút BHXH một lần của người lao động. Việc làm này sẽ cho phép người lao động giữ các quyền và lợi ích của họ đối với lương hưu và bảo đảm thu nhập tuổi già.

Tuy nhiên, chính sách này cần được bổ sung bằng các cơ chế, chính sách kích hoạt mạnh mẽ và hiệu quả hơn. Việc tiếp cận tốt hơn với đào tạo nghề, dịch vụ giới thiệu việc làm và tín dụng có thể giúp người lao động tìm được công việc mới phù hợp với năng lực của người lao động nhanh hơn và do đó giảm nhu cầu rút tiền trợ cấp một lần để đảm bảo thu nhập.

Ngoài ra, việc tăng dần thời gian người lao động phải chờ đợi từ khi dừng đóng BHXH đến khi rút tiền có thể góp phần làm giảm động lực rút BHXH một lần của người lao động. Một lựa chọn khác là giảm dần tỷ lệ đóng góp BHXH mà người lao động có thể nhận được từ việc rút BHXH một lần.

Trả lời phóng viên TBTCVN giải pháp cho vấn đề rút BHXH một lần, ông Robert Palacios – Chuyên gia Kinh tế trưởng Ban An sinh Xã hội (WB Khu vực Đông Á – Thái Bình Dương) cho rằng, để giải quyết vấn đề hiệu quả cần áp dụng thêm các giải pháp khác, bao gồm trợ cấp thai sản đang được đề xuất trong dự thảo Luật BHXH và các giải pháp hỗ trợ tìm việc làm. Tuy nhiên, việc cho phép nhận BHXH một lần hiện tại tiếp tục đe dọa tương lai của người lao động có thể không được nhận lương hưu khi về già.