Các tổ chức kinh tế lớn có vai trò đặc biệt quan trọng đối với ngân sách nhà nước, đặc biệt là ngân sách trung ương, đây là nguồn ngân sách để đáp ứng cho nhu cầu đầu tư phát triển, đảm bảo các chính sách an sinh – xã hội của đất nước. Số lượng doanh nghiệp lớn chỉ chiếm 0,075% tổng số doanh nghiệp đang hoạt động nhưng đóng góp đến gần 50% tổng thu NSNN. Đây là những khách hàng đặc biệt của cơ quan thuế, do đó cần có tổ chức chuyên trách để nâng cao hiệu quả, hiệu lực quản lý thuế đối với khu vực này. Nhận định này đã được đưa ra tại Hội thảo “Quản lý thuế DN lớn tại Việt Nam-Thực trạng và giải pháp” diễn ra sáng ngày 23/11 tại Hà Nội.
Hội thảo có sự tham dự của Thứ trưởng Bộ Tài chính Trần Xuân Hà, ông Nguyễn Ngọc Minh, Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Thuế, đại diện thành viên tổ tư vấn kinh tế của Thủ tướng, Phòng Thương mại và công nghiệp Việt Nam; đại diện Ngân hàng thế giới (WB), Quỹ tiền tệ quốc tế (IMF), các chuyên gia tư vấn trong nước và quốc tế về quản lý thuế, các hãng kiểm toán hàng đầu và một số doanh nghiệp lớn đang hoạt động tại Việt Nam.
Nhấn mạnh ý nghĩa của Hội thảo, ông Trần Xuân Hà, Thứ trưởng Bộ Tài chính cho biết: Theo quy định pháp luật về Ngân sách Nhà nước, NSNN là thống nhất bao gồm NSTW và Ngân sách địa phương. Mọi nguồn thu từ thuế, phí và các khoản thu khác của NSNN đều được phản ánh trong ngân sách, trên cơ sở đó có sự phân chia theo tỷ lệ điều tiết giữa NSTW và NSĐP. Theo đó mọi nguồn thu do Tổng cục Thuế quản lý hay các Cục Thuế, Chi cục Thuế quản lý đều phải tập trung vào NSNN. Việc phân công, phân cấp trong quản lý giữa Tổng cục và các Cục Thuế là một trong những nội dung của công tác quản lý thuế, đòi hỏi chúng ta phải nhiên cứu để tổ chức công tác quản lý thu phù hợp. Do đó, hội thảo hôm nay với chuyên đề quản lý thuế đối với doanh nghiệp lớn là hết sức cần thiết.
Thứ trưởng Trần Xuân Hà phát biểu tại Hội thảo
Tại Hội thảo, ý kiến từ các cơ quan chức năng cũng như chuyên gia quốc tế và đại diện DN cho thấy rõ vai trò của DNL trong nền kinh tế cũng như cần thiết có cơ chế quản lý phù hợp hơn đối với DNL trong giai đoạn hiện nay và thời gian tới.
Doanh nghiệp lớn đóng vai trò trọng yếu trong nền kinh tế
Theo số liệu của Tổng cục Thống kê – Bộ Kế hoạch và Đầu tư, đến 31/12/2019, Việt Nam có hơn 750 nghìn doanh nghiệp đang hoạt động. Quy mô vốn sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp đang hoạt động có kết quả sản xuất kinh doanh năm 2019 là 36.712 nghìn tỷ đồng.
Nếu tính riêng các doanh nghiệp có quy vốn kinh doanh trên 500 tỷ đồng, thì chỉ có 7.192 doanh nghiệp đạt tỷ lệ 1,17% trong đó gồm: 671 doanh nghiệp nhà nước, 4.862 doanh nghiệp ngoài nhà nước và 1.659 doanh nghiệp có vốn đầu từ nước ngoài.
Về quy mô thu nộp ngân sách nhà nước: Tổng số thu ngân sách năm 2019 do cơ quan Thuế quản lý đạt 1.277 nghìn tỷ đồng, trong đó thu từ dầu thô đạt 56,2 nghìn tỷ đồng, thu nội địa trừ dầu đạt 1.220,8 nghìn tỷ đồng.
Tính riêng 561 doanh nghiệp lớn, bằng 0,075% tổng số doanh nghiệp đang hoạt động, thì số thu nộp NSNN năm 2019 đạt 180,4 nghìn tỷ đồng, chiếm 22,65% tổng thu NSNN nội địa. Nếu tính bao gồm cả các công ty con trực thuộc 561 doanh nghiệp này, gồm 2.500 doanh nghiệp (chiếm 0,33% tổng số doanh nghiệp đang hoạt động) thì số thu NSNN năm 2019 đạt 443,6 nghìn tỷ đồng, bằng 45,8% tổng thu NSNN năm 2019 (không bao gồm thu từ quyền sử dụng đất, thu cổ tức được chia và lợi nhuận còn lại cho phần vốn nhà nước, thu từ xổ số kiến thiết).
Tổng số thu NSNN từ 561 doanh nghiệp lớn do Tổng cục Thuế giao Vụ Quản lý thuế Doanh nghiệp lớn tổ chức quản lý lũy kế 9 tháng năm 2020 đạt 195,62 nghìn tỷ đồng, bằng 97% so với lũy kế 9 tháng cùng kỳ và bằng 65% so với cả năm 2019. Số lượng doanh nghiệp lớn chỉ chiếm tỷ lệ rất nhỏ 0,075% trong tổng số các doanh nghiệp đang hoạt động ở Việt Nam, nhưng các doanh nghiệp lớn đang đóng vai trò trọng yếu trong công tác quản lý thu Ngân sách nhà nước.
Mặc dù, vị trí của các doanh nghiệp lớn đã và đang mang lại nhiều lợi ích to lớn cho nền kinh tế thị đất nước trong bối cảnh hội nhập hiện nay. Tuy nhiên, Việt Nam chưa có một cơ chế, chính sách ưu tiên dành riêng cho nhóm doanh nghiệp này; các chính sách ưu đãi về tài chính, tín dụng, lao động hay giải quyết các vấn đề về thiên tai, dịch bệnh…thường ưu tiên các đối tượng là các doanh nghiệp nhỏ và vừa (theo Luật hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa số 04/2017/QH14).
Trong công tác quản lý thuế, cơ quan thuế hiện nay hướng đến coi người nộp thuế là đối tượng để phục vụ. Tuy nhiên các doanh nghiệp lớn – là những khách hàng đặc biệt quan trọng, lại chưa có một cơ chế ưu tiên hay ưu đãi khác biệt so với phần còn lại. Công tác kê khai, nộp thuế, hoàn thuế, thanh tra, kiểm tra thuế hay giải quyết vướng mắc, xử lý khiếu nại về thuế hiện nay tại cơ quan thuế cũng không phân biệt theo quy mô hay nhóm người nộp thuế lớn.
Toàn cảnh Hội thảo
Ông Hoàng Quang Phòng-Phó Chủ tịch Phòng Thương mại và công nghiệp Việt Nam (VCCI) đánh giá: Cộng đồng doanh nghiệp Việt Nam ngày càng phát triển lớn mạnh, xuất hiện nhiều các doanh nghiệp quy mô lớn không chỉ là các Tập đoàn, tổng công ty Nhà nước, các doanh nghiệp lớn có vốn đầu tư nước ngoài mà còn cả các tập đoàn kinh tế tư nhân trong nước. Việc phát triển ngày càng lớn mạnh của các doanh nghiệp lớn đòi hỏi công tác quản lý thuế cũng phải được nâng cao, cơ chế hỗ trợ nhanh, điều phối kịp thời.
Mô hình quản lý chưa tương xứng
Ông Nguyễn Văn Phụng, Vụ trưởng Vụ Doanh nghiệp lớn, Tổng cục Thuế cho biết: hiện nay, việc quản lý DN lớn được giao cho Vụ Quản lý thuế doanh nghiệp lớn (Vụ QLT DNL) thuộc Tổng cục Thuế. Quá trình triển khai thực hiện công tác quản lý thuế đối với các doanh nghiệp lớn hiện nay còn gặp nhiều bất cập, hạn chế thể hiện trên một số nội dung chính sau:
Số lượng doanh nghiệp, quy mô/phạm vi được giao quản lý nhiều nhưng vị trí, vai trò và tổ chức, bộ máy của Vụ QLT DNL trong việc thực hiện các chức năng quản lý thuế chưa tương xứng: Vụ QLT DNL chủ trì, chịu trách nhiệm đối với nhiều khoản thu thuộc NSTW, đòi hỏi sự phối hợp công tác chặt chẽ với các Bộ, ngành tuy nhiên, trong việc phối hợp công tác này, Vụ QLT DNL chủ yếu đóng vai trò tham mưu cho Tổng cục Thuế, Bộ Tài chính mà không có đủ thẩm quyền để quyết định các vấn đề thuộc nhiệm vụ, quyền hạn của một cơ quan quản lý nhà nước. Điều này đôi khi làm giảm tính hiệu lực, hiệu quả của công tác thu NSNN.
Trong công tác quản lý thuế, số lượng các doanh nghiệp được phân công cho Vụ QLT DNL theo dõi quản lý là 405 doanh nghiệp, trong đó gồm 35 Tập đoàn, Tổng Công ty, 17 lô mỏ dầu khí (nếu tính cả các công ty con, chi nhánh của các Tập đoàn, Tổng công ty thì có 2.750 mã số thuế).
Tuy nhiên, Vụ QLT DNL chủ yếu thực hiện nhiệm vụ hướng dẫn, giải đáp về mặt chính sách pháp luật hoặc thực hiện công tác báo cáo phục vụ điều hành thu NSNN (mang ý nghĩa thống kê hơn là quản lý). Các Cục Thuế địa phương vẫn là cơ quan quản lý thuế trực tiếp, chịu trách nhiệm thực hiện các nghiệp vụ như kê khai, kế toán thuế; quản lý thu nợ, cưỡng chế thuế; thanh tra, kiểm tra thuế.
Ngoài ra, do các doanh nghiệp lớn hoạt động theo mô hình tập đoàn ở nhiều địa bàn khác nhau nên đôi khi việc hướng dẫn, tổ chức triển khai các chương trình, chính sách không đồng bộ, thiếu thống nhất; việc xử lý, tổng hợp thông tin phản ánh tình hình sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp là khác nhau ở mỗi địa phương; điều này trong một số trường hợp làm giảm tính hiệu lực, hiệu quả của công tác quản lý thu NSNN.
Ông Nguyễn Văn Phụng, Vụ trưởng Vụ Doanh nghiệp lớn Vụ QLT DNL cho biết quá trình triển khai thực hiện công tác QLT đối với DNL còn nhiều bất cập
Công tác thanh tra – kiểm tra chuyên ngành thuế đối với các doanh nghiệp lớn chưa đạt được yêu cầu về số lượng đơn vị được kiểm tra, hạn chế giám sát sau thanh tra- kiểm tra. Việc giám sát, đôn đốc thi hành sau thanh tra – kiểm tra chưa kịp thời, sát sao, xuất phát từ thực tế là các khoản truy thu qua thanh tra được nộp vào tài khoản của các Cục Thuế địa phương, nên Vụ QLT DNL không chủ động nắm bắt được khi nào số tiền thuế truy thu nộp vào NSNN nếu không liên hệ với Cục Thuế hoặc đề nghị doanh nghiệp cung cấp chứng từ nộp tiền.
Tiến sĩ Nguyễn Đình Cung, thành viên Tổ tư vấn kinh tế của Thủ tướng Chính phủ cho rằng: Việc quản lý các doanh nghiệp lớn, các tập đoàn, công ty đa quốc gia tập trung tại một đầu mối chuyên sâu, sẽ mang lại hiệu lực, hiệu quả, hỗ trợ tốt hơn cho người nộp thuế lớn/khách hàng lớn. Bà Phùng Nguyễn Hải Yến – Phó Tổng giám đốc Vietcombank cho rằng, với cách thức hiện tại ở các Cục thuế địa phương thì đâu đó vẫn có sự triển khai chưa thống nhất ở một vấn đề. Do đó chúng tôi thấy rằng với đề án đưa Vụ lên cục quản lý thuế doanh nghiệp lớn sẽ thông nhất. Một vấn đề sẽ được giải quyết trên toàn hệ thống, tiết giảm chi phí quản lý, hỗ trợ tốt hơn cho doanh nghiệp.
Cần có mô hình quản lý phù hợp hơn
Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, hầu hết các nước trên thế giới tổ chức quản lý thuế doanh nghiệp lớn theo mô hình quản lý trực tiếp. Cơ quan quản lý thuế doanh nghiệp lớn thực hiện đầy đủ các chức năng quản lý thuế, dựa trên mô hình quản lý rủi ro tuân thủ theo hệ thống dọc từ cấp trung ương đến địa phương.
Ông Nguyễn Việt Anh, chuyên gia Ngân hàng thế giới chia sẻ: “Có thể nói, vì doanh nghiệp lớn có vai trò quan trọng trong thu ngân sách, và sự phức tạp của công tác quản lý thuế gắn với nhóm đối tượng này, nên từ nhiều năm nay, đại đa số các cơ quan thuế trên thế giới đã xây dựng các đơn vị quản lý thuế có đầy đủ chức năng tại trụ sở chính để trực tiếp quản lý thuế đối với các doanh nghiệp này”.
Nếu theo mô hình trên, tại cấp Trung ương (Cục QLT DNL – Tổng cục Thuế) thực hiện quản lý thuế với đầy đủ chức năng quản lý thuế chính với các đối tượng chủ yếu là (i) các doanh nghiệp lớn hoạt động theo mô hình tập đoàn, có địa bàn hoạt động trải khắp toàn quốc, có đóng góp số thu lớn vào NSNN, trong đó NSTW chiếm tỷ trọng lớn và (ii) các khoản thu lớn 100% thuộc NSTW. Do đây là các nguồn thu có ý nghĩa quan trọng, mang tính chủ đạo trong công tác cân đối thu – chi ngân sách nhà nước; khắc phục tình trạng tổ chức quản lý thu phân tán nguồn ngân sách của Trung ương này tại 63 địa phương như hiện nay.
Ts Nguyễn Đình Cung, thành viên Tổ tư vấn của Chính phủ cho rằng cần sớm
nâng cấp mô hình quản lý thuế doanh nghiệp lớn ở Việt Nam hiện nay
Việc tổ chức quản lý thuế doanh nghiệp lớn thống nhất từ trung ương (Cục QLT DNL) đến địa phương cũng đồng thời tạo điều kiện để cơ quan Thuế thực hiện tốt nguyên tắc “Ngân sách nhà nước được quản lý thống nhất, tập trung dân chủ, hiệu quả, tiết kiệm, công khai, minh bạch, công bằng; có phân công, phân cấp quản lý; gắn quyền hạn với trách nhiệm của cơ quan quản lý nhà nước các cấp” và “Toàn bộ các khoản thu, chi ngân sách phải được dự toán, tổng hợp đầy đủ vào ngân sách nhà nước”, trong đó “Ngân sách trung ương giữ vai trò chủ đạo, bảo đảm thực hiện các nhiệm vụ chi quốc gia, hỗ trợ địa phương chưa cân đối được ngân sách và hỗ trợ các địa phương theo quy định. Ngân sách địa phương được phân cấp nguồn thu bảo đảm chủ động thực hiện những nhiệm vụ chi được giao” – Điều 8, Điều 9 Luật Ngân sách Nhà nước 2015.
Tại Việt Nam, Vụ QLT DNL hiện nay chủ yếu thực hiện nhiệm vụ hướng dẫn, giải đáp chính sách thuế như một đơn vị chuyên môn của Tổng cục Thuế; thực hiện thanh tra, kiểm tra thuế theo kế hoạch chung được Bộ Tài chính phê duyệt. Vụ QLT DNL không thực hiện trực tiếp các chức năng quản lý thuế chính; đồng thời chưa có sự gắn kết giữa cơ quan thuế Trung ương (Vụ QLT DNL – Tổng cục Thuế) và cơ quan thuế địa phương (Cục Thuế) trong công tác quản lý thuế đối với các doanh nghiệp lớn. Để quản lý có hiệu quả phân khúc người nộp thuế lớn, Việt Nam cần thiết phải tổ chức lại mô hình quản lý thuế doanh nghiệp lớn để nâng cấp Vụ QLT DNL thành Cục QLT DNL với đầy đủ các chức năng quản lý thuế, đồng thời thiết lập một cơ chế phối hợp hiệu quả giữa Cục QLT DNL và các Cục Thuế địa phương trong việc thực hiện các chức năng quản lý thuế.
Ông Hoàng Quang Phòng, Phó Chủ tịch Phòng Thương mại và công nghiệp Việt Nam đánh giá: “VCCI cho rằng đã đến lúc ngành Tài chính và hệ thống Thuế cần tổ chức lại công tác quản lý thuế với doanh nghiệp lớn. VCCI thống nhất cao với chủ trương, đề xuất nâng cấp Vụ Quản lý thuế doanh nghiệp lớn thành Cục Quản lý thuế doanh nghiệp lớn thuộc Tổng cục Thuế với đầy đủ các chức năng về quản lý thuế để thực hiện hiệu lực, hiệu quả, hỗ trợ thống nhất, kịp thời cho các doanh nghiệp lớn trong quá trình thực hiện nghĩa vụ thuế vào NSNN. Việc nâng cấp này không làm tăng đầu mối, không làm tăng biên chế của ngành thuế, phù hợp với yêu cầu, thực tiễn khách quan trong công tác quản lý thuế hiện nay”
Xuất phát từ những tồn tại, hạn chế trong công tác quản lý thuế doanh nghiệp lớn trong thời gian qua, Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc đã có kết luận số 90/TB-VPCP ngày 11/3/2020 tại Hội nghị sơ kết triển khai thực hiện Quyết định số 41/2018/QĐ-TTg ngày 25/9/2018 quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Tổng cục Thuế, trong đó nhấn mạnh “Tiếp tục rà soát, sắp xếp, kiện toàn tổ chức bộ máy ngành thuế theo tinh thần của các Nghị quyết của Hội nghị Trung ương 6 khóa XII; tăng cường năng lực cho các đơn vị trực thuộc Tổng cục, trong đó lưu ý thực hiện có hiệu quả nhiệm vụ quản lý doanh nghiệp lớn, các tập đoàn, công ty đa quốc gia…”
Kết luận của Thủ tướng Chính phủ đã phản ánh đúng nhu cầu khách quan, xu thế tất yếu và sự cần thiết phải đổi mới công tác quản lý thuế doanh nghiệp lớn trong ngành Thuế, tổ chức lại mô hình từ Vụ QLT DNL thành Cục QLT DNL ở cấp Trung ương (Tổng cục Thuế) để tập trung, thống nhất, giữ vai trò chủ đạo của nguồn thu NS Trung ương, từ đó tạo động lực cho cải cách, hiện đại hóa công tác quản lý thuế và nâng cao công tác chỉ đạo điều hành kinh tế vĩ mô của nhà nước.
Trích nguồn
NA