Một số đại biểu Quốc hội lo ngại chính sách cho vay đặc biệt lãi suất 0% nếu không được giới hạn rõ ràng và kiểm soát chặt chẽ thì có thể bị lạm dụng, tạo gánh nặng lớn cho ngân sách. Do đó, cần bổ sung cơ chế giám sát, công khai và đánh giá hiệu quả việc sử dụng nguồn vay đặc biệt này.
Thống đốc Ngân hàng Nhà nước Nguyễn Thị Hồng giải trình các vấn đề đại biểu nêu tại phiên thảo luận. Ảnh
Tránh bị lạm dụng để gây hệ luỵ cho ngân sách
Thảo luận tại Quốc hội sáng 29/5 về dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Các tổ chức tín dụng (TCTD), nhiều đại biểu quan tâm đến quyền quyết định cho vay đặc biệt với lãi suất 0% của Thống đốc Ngân hàng Nhà nước (NHNN).
Phần lớn các đại biểu đồng thuận với mục tiêu của chính sách là kịp thời hỗ trợ ổn định hệ thống tài chính – ngân hàng. Song cũng không ít ý kiến băn khoăn xoay quanh rủi ro lạm dụng chính sách, thiếu cơ chế kiểm soát và nguy cơ tạo tiền lệ tài khóa bất lợi.
Theo đại biểu Nguyễn Hữu Thông (đoàn Bình Thuận), quy định mức lãi suất 0%/năm mà không gắn với điều kiện áp dụng cụ thể có thể dẫn tới lạm dụng chính sách, có khả năng mâu thuẫn với nguyên tắc thị trường, gây ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng nguồn lực nhà nước.
Do vậy, đại biểu đề nghị cần quy định cụ thể rằng: “Lãi suất 0% chỉ áp dụng cho tổ chức tín dụng thuộc diện kiểm soát đặc biệt, tái cơ cấu bắt buộc hoặc có ảnh hưởng hệ thống đến sự ổn định tài chính quốc gia”. Đồng thời, bổ sung cơ chế giám sát, công khai và đánh giá hiệu quả việc sử dụng nguồn vay đặc biệt này.
Từ góc độ minh bạch và giám sát, đại biểu Trần Thị Thu Đông (đoàn Bạc Liêu) đề nghị bổ sung yêu cầu NHNN phải báo cáo định kỳ với Chính phủ, với Quốc hội về các khoản cho vay đặc biệt đã cấp, gồm: đối tượng, số tiền, thời hạn, kết quả… Cần tiêu chí rõ ràng về đối tượng được hưởng cho vay đặc biệt để tránh bị lạm dụng cho việc cứu những tổ chức tín dụng yếu kém, không đủ điều kiện thị trường.
Đề cập đến một số vụ việc đã xảy ra, đại biểu Phạm Văn Hòa (đoàn Đồng Tháp) nêu rõ, có thời điểm, NHNN đã phải sử dụng nguồn ngân sách để cho vay “cứu” một số ngân hàng mà không có tài sản bảo đảm. Điều này cũng đặt ra khả năng một số ngân hàng yếu kém có thể “ỷ lại” ngân sách, tiếp tục hưởng nguồn vốn giá rẻ nếu không có các điều kiện ràng buộc, giới hạn cụ thể, đại biểu đặt vấn đề.
Quy định về quyền thu giữ tài sản bảo đảm cũng là vấn đề nhận được nhiều ý kiến khác nhau.
Đại biểu Huỳnh Thị Phúc (đoàn Bà Rịa – Vũng Tàu) kiến nghị bổ sung quy định về cưỡng chế hành chính trong trường hợp bên bảo đảm cố tình chống đối, không hợp tác. Việc bổ sung này nhằm rút ngắn thời gian xử lý, giảm chi phí và đảm bảo hiệu quả, hiệu lực thi hành quyền của các bên, đại biểu nêu rõ.
Tuy nhiên, đại biểu Nguyễn Hữu Thông lo ngại việc cho phép tổ chức tín dụng tự thu giữ tài sản bảo đảm mà không có quyết định của tòa án, trong một số trường hợp có thể xâm phạm quyền sở hữu hợp pháp của công dân được quy định tại Hiến pháp cũng như nguyên tắc tôn trọng quyền tài sản trong Bộ luật Dân sự. Đại biểu đề nghị cần quy định rõ cơ chế bảo vệ quyền lợi của bên bảo đảm, điều kiện thu giữ và quyền khiếu nại.
Cho vay đặc biệt vẫn cần tài sản đảm bảo
Giải trình các nội dung này, Thống đốc NHNN Nguyễn Thị Hồng cho biết, trước khi Luật sửa đổi năm 2024 được ban hành, Luật Các TCTD đã trao quyền cho NHNN tự quyết định về cho vay đặc biệt, kể cả về lãi suất và tài sản bảo đảm.
Tại dự thảo lần này, sau khi rà soát và cân nhắc, Chính phủ đề xuất đưa thẩm quyền này quay lại NHNN nhằm đảm bảo phản ứng nhanh trong các tình huống cấp bách, đặc biệt là khi xảy ra rút tiền hàng loạt – một hiện tượng ngày càng phức tạp và có thể diễn ra rất nhanh qua các công cụ giao dịch số.
Cũng theo Thống đốc, dự thảo mới sửa đổi đã thiết kế rất nhiều quy định để phát hiện từ sớm, từ xa, nếu cần thiết thì đưa vào can thiệp sớm với những giải pháp yêu cầu các tổ chức tín dụng và cổ đông phải thực hiện. Trường hợp thiếu thanh khoản thì vẫn được vay của NHNN, nhưng có lãi suất, không phải cho vay lãi suất 0% ngay.
Thống đốc khẳng định, “việc cho vay đặc biệt chỉ có ở trường hợp xảy ra rút tiền hàng loạt. Đã là rút tiền hàng loạt của hệ thống ngân hàng thì sẽ lan truyền rất lớn, nếu không kịp thời can thiệp sẽ gây hệ lụy cả hệ thống”.
Điều kiện xét cho vay đặc biệt, theo Thống đốc, cũng là ngân hàng phải có tài sản đảm bảo trước. Chỉ khi ngân hàng gặp khó khăn nghiêm trọng, không còn khả năng sử dụng tài sản đảm bảo, thì mới xem xét cho vay không có tài sản đảm bảo.
Liên quan đến việc luật hóa 3 nội dung quan trọng từ Nghị quyết 42/2017/QH14, bao gồm cả quyền thu giữ tài sản đảm bảo, Thống đốc cho biết, khi tài sản bảo đảm được xử lý thuận lợi thì sẽ bảo vệ quyền lợi của người cho vay, cũng chính là bảo vệ người gửi tiền.
Quy định này tạo điều kiện cho tổ chức tín dụng thu hồi vốn, tiếp tục cho vay mới, qua đó tăng khả năng tiếp cận vốn cho doanh nghiệp và người dân. Đồng thời, cũng là thực hiện tinh thần của Nghị quyết số 68 – NQ/TW của Bộ Chính trị, trong đó yêu cầu đảm bảo quyền tài sản, quyền thực thi hợp đồng.
Bên cạnh đó, để đảm bảo quyền lợi của người vay, dự thảo Luật đã quy định rõ các điều kiện, quy trình thu giữ tài sản, yêu cầu công khai minh bạch và các tổ chức tín dụng phải có quy trình nội bộ đểviệc xử lý và thu giữ tài sản đảm bảo được minh bạch, tránh lạm dụng./.
Hoàng Yến