Ảnh minh họa
Ngoài khuyến cáo “nhà đầu tư cần hết sức lưu ý là lãi suất cao sẽ đi kèm với rủi ro cao, phải hết sức thận trọng đánh giá kỹ về các rủi ro trước khi quyết định mua trái phiếu…”, cơ quan quản lý cần có biện pháp mạnh tay ngăn chặn từ gốc rủi ro thị trường là kiểm soát tốt “tư cách” của doanh nghiệp phát hành trái phiếu cũng như hoạt động của thị trường TPDN.
Sau nhiều lần Bộ Tài chính cảnh báo rủi ro đối với nhà đầu tư khi tham gia thị trường trái phiếu doanh nghiệp (TPDN), mới đây Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (UBCKNN) cũng đã ban hành văn bản số 5225/UBCK-QLKD yêu cầu các công ty chứng khoán tuân thủ Nghị định số 153/2020/NĐ-CP ngày 31/12/2020 của Chính phủ quy định về chào bán, giao dịch trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ tại thị trường trong nước và chào bán TPDN ra thị trường quốc tế… UBCKNN sẽ tổ chức kiểm tra, thanh tra về việc cung cấp dịch vụ của các công ty chứng khoán liên quan đến TPDN và xử lý nghiêm các hành vi vi phạm theo quy định của pháp luật.
Nghị định 153 được ban hành cuối năm 2020 và có hiệu lực thi hành ngày 1/1/2021. Tại thời điểm đó, các chuyên gia cho rằng Nghị định 153 có nhiều quy định bảo vệ nhà đầu tư khỏi những rủi ro tiềm ẩn và sẽ làm giảm sức nóng của thị trường TPDN. Thực tế, thị trường TPDN có “chững lại” quý đầu năm 2021, song đã nhanh chóng nóng trở lại.
Theo báo cáo của Hiệp hội Thị trường Trái phiếu Việt Nam, trong 8 tháng đầu năm có 490 đợt phát hành TPDN trong nước với tổng giá trị phát hành đạt 308.517 tỷ đồng. Trong đó có 476 đợt phát hành riêng lẻ với tổng giá trị phát hành là 296.933 tỷ đồng; 14 đợt phát hành ra công chúng giá trị 11.584 tỷ đồng, và 3 đợt phát hành trái phiếu ra thị trường nước ngoài tổng giá trị 1 tỷ USD. Tỷ trọng khối lượng phát hành ra công chúng giảm so với cùng kỳ năm 2020 (5,28%). Thực tế này trái ngược với mong đợi của các cơ quan quản lý khi siết chặt hơn điều kiện phát hành trái phiếu riêng lẻ.
Đáng chú ý là không ít lãi suất trái phiếu được không ít doanh nghiệp đẩy lên cao ngất ngưởng cho dù hiện mặt bằng lãi suất huy động tiết kiệm đang có xu hướng giảm. Trong đó nổi lên là trái phiếu của các doanh nghiệp bất động sản. Mặc dù nhóm bất động sản xếp vị trí thứ 2 với tổng khối lượng phát hành trong 8 tháng đầu năm, nhưng điều đáng chú ý là có khoảng 15% trái phiếu phát hành không có tài sản bảo đảm hoặc bảo đảm bằng cổ phiếu; lãi suất phát hành cũng lên tới 8-13%/năm, cao hơn rất nhiều so với lãi suất trái phiếu của các ngân hàng thương mại.
Bộ Tài chính cũng đã nhiều lần cảnh báo về rủi ro trên thị trường TPDN khi mà hiện không ít doanh nghiệp, nhất là doanh nghiệp bất động sản, phát hành trái phiếu với lãi suất cao; chất lượng tài sản bảo đảm của trái phiếu hạn chế (chủ yếu là dự án đầu tư, tài sản hình thành trong tương lai hoặc cổ phiếu của doanh nghiệp bất động sản); có sự tham gia của nhà đầu tư cá nhân nhỏ, lẻ…
Theo quy định tại Nghị định 53/2022/NĐ-CP, đối tượng mua trái phiếu phát hành riêng lẻ phải là nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp (NĐTCN). Theo Luật Chứng khoán thì các nhà đầu tư cá nhân được xem là NĐTCKCN khi đáp ứng một trong các yêu cầu sau: Có chứng chỉ hành nghề chứng khoán; Cá nhân nắm giữ danh mục chứng khoán niêm yết có giá trị tối thiểu là 2 tỷ đồng theo xác nhận của công ty chứng khoán tại thời điểm cá nhân đó được xác định tư cách là nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp; Cá nhân có thu nhập chịu thuế năm gần nhất tối thiểu là 1 tỷ đồng tính đến thời điểm cá nhân đó được xác định tư cách là nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp theo hồ sơ khai thuế đã nộp cho cơ quan thuế hoặc chứng từ khấu trừ thuế của tổ chức, cá nhân chi trả.
Tuy nhiên có không ít trường hợp “lách” quy định về nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp bằng hình thức mua trái phiếu thông qua các hợp đồng đầu tư với công ty chứng khoán. Bên cạnh đó, để các nhà đầu tư cá nhân đủ “tư cách” mua TPDN phát hành riêng lẻ cũng được không ít công ty chứng khoán, tổ chức làm đại lý phát hành thực hiện rất “linh hoạt”. Khi một cá nhân khi ngỏ ý muốn mua TPDN phát hành riêng lẻ sẽ được các đơn vị này nhận làm thủ tục xác nhận NĐTCN (có tính phí hoặc không). Một trong những cách đó là cho khách hàng “mượn tạm” 2 tỷ đồng…
UBCKNN cũng cảnh báo thị trường TPDN đã xuất hiện một số hiện tượng chào bán, phân phối, chuyển quyền sở hữu chưa phù hợp với quy định của pháp luật.
Theo quy định hiện hành tại Luật Chứng khoán và Nghị định số 153/2020/NĐ-CP, doanh nghiệp huy động vốn trái phiếu riêng lẻ theo nguyên tắc tự vay, tự trả, tự chịu trách nhiệm, cơ quan quản lý nhà nước không cấp phép phát hành. Tuy nhiên, trong số doanh nghiệp phát hành trái phiếu vẫn có doanh nghiệp có quy mô nhỏ nhưng huy động vốn với khối lượng lớn, lãi suất cao, doanh nghiệp phát hành trái phiếu không có tài sản đảm bảo hoặc chất lượng tài sản đảm bảo kém… Với những doanh nghiệp có tình hình tài chính yếu kém, khi huy động vốn trái phiếu với khối lượng lớn, lãi suất cao, chính các doanh nghiệp phát hành sẽ gặp rủi ro nếu hoạt động sản xuất kinh doanh khó khăn và sẽ không trả được nợ gốc, lãi trái phiếu cho nhà đầu tư.
Vì vậy, ngoài khuyến cáo “nhà đầu tư cần hết sức lưu ý là lãi suất cao sẽ đi kèm với rủi ro cao, phải hết sức thận trọng đánh giá kỹ về các rủi ro trước khi quyết định mua trái phiếu…”, cơ quan quản lý cần có biện pháp mạnh tay ngăn chặn từ gốc rủi ro thị trường là kiểm soát tốt “tư cách” của doanh nghiệp phát hành trái phiếu cũng như hoạt động của thị trường TPDN.
Trích nguồn
Hà An