Tội "Quảng cáo gian dối" không được quy định trong Bộ luật Hình sự (BLHS) năm 1985. Tuy nhiên, do sự phát triển của xã hội, nền kinh tế thị trường cần có nhu cầu điều chỉnh những hành vi quảng cáo hàng hóa, nên Nhà nước coi hành vi quảng cáo gian dối là hành vi nguy hiểm cho xã hội và bị xử lý bằng biện pháp hình sự. Xuất phát từ lý do đó, tội "Quảng cáo gian dối" đã được quy định tại Điều 168 BLHS năm 1999 và BLHS sửa đổi, bổ sung năm 2009. Theo đó, các hành vi quảng cáo gian dối về hàng hóa, dịch vụ sẽ bị xử lý khi gây hậu quả nghiêm trọng hoặc đã bị xử phạt hành chính về hành vi này. BLHS năm 2015 quy định về tội "Quảng cáo gian dối" tại Điều 197, trong đó bỏ quy định về yếu tố gây hậu quả nghiêm trọng và chỉ áp dụng hình phạt tiền và cải tạo không giam giữ đến 3 năm.

  Ảnh minh họa. 

Điều 197 BLHS năm 2015 quy định tội "Quảng cáo gian dối" như sau:

1. Người nào quảng cáo gian dối về hàng hóa, dịch vụ, đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi này hoặc đã bị kết án về tội này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm, thì bị phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 100.000.000 đồng hoặc phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm.

2. Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 5.000.000 đồng đến 50.000.000 đồng, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm.

Có thể thấy, hành vi quảng cáo gian dối chỉ bị xử lý hình sự sau khi đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi này hoặc đã bị kết án về tội này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm. Bên cạnh đó, hành vi quảng cáo gian dối bị xử lý hành chính theo quy định tại Điều 33 Nghị định số 38/2021/NĐ-CP ngày 29/3/2021 quy định về xử phạt hành chính trong lĩnh vực văn hoá, quảng cáo như sau:

1. Phạt tiền từ 50.000.000 đồng đến 70.000.000 đồng đối với một trong các hành vi sau đây:

a) Quảng cáo thuốc lá;

b) Quảng cáo rượu có nồng độ cồn từ 15 độ trở lên;

c) Quảng cáo sản phẩm sữa thay thế sữa mẹ dùng cho trẻ dưới 24 tháng tuổi; thức ăn bổ sung dùng cho trẻ dưới 06 tháng tuổi; bình bú và vú ngậm nhân tạo;

d) Quảng cáo thuốc kê đơn; thuốc không kê đơn nhưng được cơ quan nhà nước có thẩm quyền khuyến cáo hạn chế sử dụng hoặc sử dụng có sự giám sát của thầy thuốc; thuốc không còn thời hạn đăng ký lưu hành;

đ) Quảng cáo các sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ cấm quảng cáo khác.

2. Phạt tiền từ 70.000.000 đồng đến 100.000.000 đồng đối với một trong các hành vi sau đây:

a) Quảng cáo hàng hóa, dịch vụ cấm kinh doanh theo quy định;

b) Quảng cáo các loại sản phẩm, hàng hóa có tính chất kích dục;

c) Quảng cáo súng săn và đạn súng săn, vũ khí thể thao và các loại sản phẩm, hàng hóa có tính chất kích động bạo lực.

3. Biện pháp khắc phục hậu quả: Buộc tháo gỡ, tháo dỡ, xóa quảng cáo hoặc thu hồi sản phẩm báo, tạp chí in có quảng cáo đối với hành vi quy định tại khoản 1 và khoản 2 Điều này”.

Những dấu hiệu pháp lý của tội phạm

Chủ thể và khách thể phạm tội

Chủ thể của tội phạm được biết đến dựa trên quy định của BLHS năm 2015 bao gồm: Người từ đủ 16 tuổi trở lên mới bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội này. Chủ thể của tội phạm này tuy không phải là chủ thể đặc biệt, nhưng chủ yếu là những người chủ doanh nghiệp, chủ cơ sở sản xuất. Tuy nhiên, những người khác cũng có thể trở thành chủ thể, nếu họ thực hiện việc quảng cáo gian dối hàng hóa của chủ doanh nghiệp theo yêu cầu của chủ doanh nghiệp. Bên cạnh đó thì pháp luật cũng quy định đối với hành vi quảng cáo gian dối đã bị xử phạt hành chính về hành vi này hoặc đã bị kết án về tội này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm, thì mới phải chịu trách nhiệm hình sự.

Song song với đó thì hành vi vi phạm pháp luật thì pháp luật còn quy định về khách thể của tội phạm. Do đó, khách thể của tội phạm này chính là trật tự quản lý kinh tế mà cụ thể là các quy định của Nhà nước về quảng cáo hàng hóa. Pháp luật cũng quy định rõ về đối tượng tác động của tội phạm này là hình thức, nội dung tin tức mà người phạm tội đã quảng cáo.

Mặt khách quan của tội phạm

Thông thường thì người phạm tội "Quảng cáo gian dối" chỉ có một hành vi khách quan duy nhất là quảng cáo gian dối, nhưng với nhiều thủ đoạn, hình thức khác nhau như vẽ tranh, chụp ảnh, quay phim, ghi âm, đăng báo, đưa tin trên đài phát thanh, truyền hình, đặt các phương tiện quảng cáo khác ở nơi công cộng…

Bên cạnh đó việc thương nhân, cá nhân thực hiện hành vi quảng cáo gian dối hay còn được nhắc đến là quảng cáo không đúng với sự thật vốn có của hàng hóa mà doanh nghiệp hoặc cơ sở sản xuất ra nó. Thông thường quảng báo gian dối là hàng xấu, kém chất lượng nhưng lại nói rằng đó là hàng tốt, chất lượng cao. Ngoài ra, hành vi quảng cáo gian dối còn thể hiện ở chỗ, nói xấu hàng hóa của doanh nghiệp khác để làm nền quảng cáo cho hàng hóa của mình, quảng cáo không đúng công dụng của hàng hóa, không nếu những điều cần tránh khi sử dụng hàng hóa…

Khi xác định hành vi quảng cáo gian dối cần căn cứ vào các quy định của Nhà nước về quảng cáo. Tội "Quảng cáo gian dối" về hàng hóa xâm hại chế độ quản lý của Nhà nước đối với các hoạt động về quảng cáo hàng hóa, dịch vụ, xâm phạm lợi ích người tiêu dùng. Đối tượng tác động của tội phạm này là hình thức, nội dung tin tức về hàng hóa, dịch vụ mà người phạm tội đã quảng cáo.

Thứ nhất, quảng cáo là việc sử dụng các phương tiện nhằm giới thiệu đến công chúng sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ có mục đích sinh lợi; sản phẩm, dịch vụ không có mục đích sinh lợi; tổ chức, cá nhân kinh doanh sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ được giới thiệu, trừ tin thời sự, chính sách xã hội, thông tin cá nhân. Mặt khách quan của tội phạm được thể hiện ở hành vi quảng cáo gian dối, tức là đưa thông tin không đúng về chất lượng, hình thức, chức năng, công dụng và tiêu chuẩn hàng hóa, dịch vụ gây nhầm lãn cho khách hàng, trái với quy định của pháp luật về quảng cáo.

Khi xác định hành vi quảng cáo gian dối cần căn cứ vào các quy định của Nhà nước về quảng cáo. Đối với tội "Quảng cáo gian dối", hậu quả không phải là dấu hiệu bắt buộc của cấu thành tội phạm. Nói về hậu quả thì có thể xác định hậu quả của hành vi quảng cáo gian dối rất rộng, đó là những thiệt hại nghiêm trọng cho tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh dự, tài sản cho con người, cho cơ quan, tổ chức và những thiệt hại nghiêm trọng khác cho xã hội.

Thứ hai, trong tội "Quảng cáo gian dối" vẫn cần thiết xác định được các hậu quả thiệt hại do tội phạm gây ra để xác định tính chất, mức độ của tội phạm. Tuy nhiên, hậu quả do hành vi quảng cáo gian dối gây ra là những thiệt hại cho tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh dự, tài sản của con người, cho cơ quan, tổ chức và những thiệt hại nghiêm trọng khác cho xã hội.

Thứ ba, các dấu hiệu khách quan khác được quy định trong cấu thành tội phạm của tội "Quảng cáo gian dối" có thể là: các mặt hàng hóa, dịch vụ thuộc danh mục được quy định quảng cáo; thời gian, địa điểm quảng cáo; hình thức quảng cáo; câu chữ, hình ảnh hoặc âm thanh trong quảng cáo; việc lợi dụng danh nghĩa và địa vị của cơ quan, tổ chức, cá nhân để quảng cáo.

Thứ tư, về khách thể của tội "Quảng cáo gian dối": Khách thể của tội phạm này chính là trật tự quản lý kinh tế mà cụ thể là các quy định của Nhà nước về quảng cáo hàng hoá. Đối tượng tác động của tội phạm này là hình thức, nội dung tin tức mà người phạm tội đã quảng cáo.

Thứ năm, về chủ thể của tội "Quảng cáo gian dối": Chủ thể của tội phạm được định nghĩa dưới góc độ của luật học là con người cụ thể thực hiện hành vi phạm tội, theo quy định của pháp luật hình sự họ phải chịu trách nhiệm về hành vi đó. Chủ thể của tội phạm này phải là người có đủ năng lực trách nhiệm hình sự và đủ độ tuổi theo quy định của pháp luật hình sự. Người phạm tội có thể là bất kỳ người nào có năng lực trách nhiệm hình sự và từ đủ mười sáu tuổi trở lên.

Nếu hành vi quảng cáo gian dối  đã bị xử phạt hành chính về hành vi này hoặc đã bị kết án về tội này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm, thì mới phải chịu trách nhiệm hình sự. Đối với tội "Quảng cáo gian dối", hậu quả không phải là dấu hiệu bắt buộc của cấu thành tội phạm. Nói về hậu quả thì có thể xác định hậu quả của hành vi quảng cáo gian dối rất rộng, đó là những thiệt hại nghiêm trọng cho tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh dự, tài sản cho con người, cho cơ quan, tổ chức và những thiệt hại nghiêm trọng khác cho xã hội. Hậu quả không bắt buộc nên người phạm tội phải là người đã bị xử phạt hành chính về hành vi này hoặc đã bị kết án về tội này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm, thì mới cấu thành tội phạm.

Mặt chủ quan của tội phạm

Lỗi của người phạm tội "Quảng cáo gian dối" là do cố ý, tức là nhận thức rõ hành vi quảng cáo của mình là gian dối, trái phép, trái với quy định của pháp luật về quảng cáo, gây ra hậu quả nghiêm trọng, mong muốn cho hậu quả xảy ra hoặc tuy không mong muốn nhưng bỏ mặc cho hậu quả xảy ra. Động cơ của người phạm tội không phải là dấu hiệu bắt buộc của cấu thành tội phạm, nhưng người phạm tội "Quảng cáo gian dối" thường vì động cơ vụ lợi muốn bán được nhiều hàng hoá nên nói không đúng nhưng thông tin về chất lượng sản phẩm gây nhầm lẫn về công dụng của loại hàng hóa đó.

Ngoài ra, điều kiện truy cứu trách nhiệm hình sự khi người thực hiện hành vi phạm tội thực hiện hành vi quảng cáo gian dối về hàng hóa, dịch vụ trong những trường hợp đã từng bị  xử lý hành chính về hành vi này hoặc đã bị kết án về tội này chưa được xóa án tích mà còn vi phạm.

Trích nguồn

PHẠM LINH TRANG